Hannibal in de Alpen | De vergeten oorlog
De stadsmuur van Rome
De bovenstaande muur staat niet ver van het spoorwegstation van Rome, Stazione Termini. Het is de zogeheten Serviaanse Muur, volgens een onware traditie in de zesde eeuw v.Chr. gebouwd door koning Servius Tullius, maar feitelijk in de vierde eeuw v.Chr. aangelegd. Een machtige muur, die voor Hannibal onneembaar was.
Scipio Africanus (Capitolijnse Musea, Rome)
De Romeinse generaal Scipio Africanus veroverde eerst Iberië, bekleedde daarna het consulaat en stak vervolgens van Sicilië over naar het huidige Tunesië. Daar dwong hij Karthago tot vredesonderhandelingen, die werden afgebroken toen Hannibal vanuit Italië de zee overstak en zich opmaakte om zijn vaderstad te verdedigen tegen de Romeinse invasie. Scipio versloeg hem bij Zama, waarna de vrede werd getekend.
Dit portret van Scipio Africanus is te zien in de Capitolijnse Musea in Rome. Hij is een van de eerste Romeinen wiens portret is overgeleverd. Een andere buste is te zien in Napels.
De vlakte bij Cannae
Nog eeuwenlang zouden de Romeinen de tweede augustus beschouwen als een zwarte dag, waarop men beter geen zaken deed, omdat er ongeluk van kwam. De reden was dat op 2 augustus 216 v.Chr. Hannibal de Romeinen op de vlakte van Cannae versloeg. Tussen de 40.000 en 50.000 legionairs zouden om het leven zijn gekomen.
Het slagveld bij het Trasimeense Meer
Op een mistige dag in 217 v.Chr. trok een Romeins leger langs het Trasimeense Meer in Midden-Italië. Het achtervolgde het leger van Hannibal. De Romeinse consul wilde hem verslaan voordat hij de Romeinse bondgenoten al te veel schade had toegebracht. Op bovenstaande foto kwam het leger van achter de heuvel (rechts) langs het meer (linksachter) marcheren. Vanaf de vlakte in het midden van de foto stormden de Karthaagse troepen op de Romeinen af. Duizenden Romeinen, inclusief de consul, kwamen om het leven.
Saguntum
De Tweede Punische Oorlog brak uit toen Hannibal de Iberische havenstad Saguntum belegerde. De stad vroeg hulp in Rome, maar Rome intervenieerde niet: terwijl de Senaat overlegde, ging Saguntum ten onder. Toen de Romeinen de uitlevering van Hannibal hadden geëist en de Karthaagse Raad van Ouden zich hulde in strategische vaagheid, volgde de oorlogsverklaring. Hannibal was er klaar voor: hij had al troepen verplaatst en gezanten gezonden die zijn opmars naar Italië aankondigden.
Ik ben nog nooit in dit deel van Spanje geweest maar een aardige mevrouw stuurde me deze foto.
Scipio Africanus (Capitolijnse Musea, Rome)
[Dit is het laatste deel van een reeks over de Tweede Punische Oorlog (218-201 v.Chr.). Het eerste is hier. In het dertiende deel overlegden Hannibal en Scipio vergeefs over het einde van de strijd. Het zou nog één keer komen tot een veldslag.]
Om de vijand schrik aan te jagen plaatste Hannibal de olifanten voorop. Het waren er tachtig, het grootste aantal dat hij ooit in een slag had ingezet. Daarachter stonden de Ligurische en Gallische hulptroepen, vermengd met Balearen en Moren. In de tweede linie stelde hij de Karthagers en Libiërs op en een legioen Macedoniërs; en ten slotte, na een kleine tussenruimte, de reserve, bestaande uit Italische soldaten […]. Hij plaatste de ruiterij aan weerszijden op de vleugels; de rechtervleugel werd bezet door de Karthagers, de linker door de Numidiërs.
Deze woorden van Livius lijken sterk op de beschrijving van hetzelfde leger door Polybios. Er is echter één verschil. Bij de Griekse historicus is geen sprake van een “legioen Macedoniërs”. Dat lijkt een verzinsel van Livius, die de lezer er bij de beslissende slag blijkbaar aan wilde herinneren dat de Romeinen het in deze oorlog niet alleen tegen de Karthagers hadden opgenomen.
Glazen hanger uit Karthago (Musée national de Carthage)
[Dit is het voorlaatste stukje in een reeks over de Tweede Punische Oorlog (218-201 v.Chr.). Het eerste is hier. In het twaalfde deel behandelde ik Scipio’s landing in Afrika.]
Die winter deed Syfax een vredesvoorstel dat erop neerkwam dat de Romeinen zich uit Afrika en Hannibal zich uit Italië zou terugtrekken. Dat liet Rome in het bezit van Spanje: een formidabele winst.
Scipio was echter niet uit op vrede en wilde de eer van de eindzege. De onderhandelingen boden hem evenwel een kans het kamp van Syfax en de Karthaagse commandant te verkennen, en toen de onderhandelingen op niets waren uitgelopen, had hij genoeg gezien. Hij keerde ’s nachts terug, omsingelde het kamp, stak het in brand en vernietigde het complete leger. Hierop besloten Syfax en de Karthaagse generaal, die het inferno hadden overleefd, in Numidië een tweede leger op de been te brengen, maar Scipio trok het tegemoet. Op de plaats waar de rivier de Mejerda vanuit Numidië het Karthaagse gebied binnenstroomde, ruwweg bij het huidige Suq el-Khemis, kwam het tot een veldslag. Scipio behaalde een eenvoudige overwinning op zijn vijanden, merendeels rekruten. Terwijl de Romeinse bondgenoot Massinissa zijn rivaal Syfax achtervolgde en gevangen nam, deed Scipio een vredesvoorstel aan de Karthagers. Livius werd geconfronteerd met bronnen die elkaar tegenspraken:
Romeinse munt uit 225-212 (Kunsthistorisch Museum, Wenen)
[Dit is het twaalfde deel van een reeks over de Tweede Punische Oorlog (218-201 v.Chr.). Het eerste is hier. In het elfde deel behandelde ik hoe de Romeinen Spanje veroverden.]
Scipio stond nu op het toppunt van zijn roem en de Senaat zag die met lede ogen aan. De jonge consul was te machtig voor het republikeinse staatsbestel. Toen hij zei dat hij naar Afrika wilde oversteken om de Karthagers daar te bestrijden, wezen de senatoren dat af, al stemden ze in met een vredesverdrag met koning Filippos, waardoor de weinige troepen die aan de oorlog tegen Macedonië hadden deelgenomen, elders konden worden ingezet. Ook stemde de Senaat ermee in dat Scipio de provincie Sicilië kreeg toegewezen en de bevoegdheid kreeg op eigen kosten een vloot uit te rusten. Vanuit noordelijk en centraal-Italië stroomden de vrijwilligers toe en opnieuw verlustigt Livius zich in een opsomming van wat de verschillende steden toezegden. Het charisma van Scipio was sterker dan het traditionele gezag van de Romeinse overheid.
Iberische soldaten, zoals ze met Scipio meevochten, op een een stuk aardewerk uit Catalonië (Museu d’Arqueologia de Catalunya, Barcelona)
[Dit is de elfde aflevering van een feuilleton over de Tweede Punische Oorlog (218-201 v.Chr.). Het eerste is hier. In het laatste stukje van gisteren verkeerde de strijd in een impasse en diende de jonge Romeinse generaal Scipio zich aan.]
De Romeinen hadden sinds de dood van Scipio’s vader in Spanje terrein moeten prijsgegeven, maar beheersten nog altijd het gebied benoorden de Ebro. Bovendien waren ze goed getraind. Elders op het Iberische schiereiland waren drie Karthaagse legers actief en de jonge generaal begreep dat hij niet moest wachten tot die zich tegen hem verenigden.
Het geluk lachte hem toe. De Karthaagse strijdkrachten bevonden zich ver van hun hoofdstad, Nieuw Karthago (het huidige Cartagena), en de jonge generaal liet zijn soldaten daar in zeven dagen naartoe marcheren: zeven dagmarsen van vijfenzestig kilometer. Er bestaan parallellen, maar ze zijn zeldzaam en de legionairs zouden het wellicht niet hebben gedaan als Scipio hun niet had verteld dat droomgezichten hem succes hadden voorspeld en dat hij mocht rekenen op de zeegod Neptunus. In zeven dagen presteerden de mannen het bijna onmogelijke. De Karthaagse commandant Mago was totaal verrast.
De stadsmuren van Syracuse
[Dit is het tiende stukje in een reeks over de Tweede Punische Oorlog (218-201 v.Chr.). Het eerste is hier. In het negende deel behandelde ik de diplomatieke situatie na de Karthaagse overwinning bij Cannae.]
De Romeinen heroverden Syracuse in 212, hoewel de beroemde ingenieur Archimedes de Syracusanen bijstond met de grootste blijden die ooit waren gemaakt. (De beroemde anekdote dat hij met behulp van brandspiegels Romeinse schepen in brand wist te steken, is een sprookje.) Een jaar later viel ook Hannibals belangrijkste stad in Italië, Capua, hoewel Hannibal nog probeerde de aandacht af te leiden met een opmars richting Rome. Omdat die stad, zoals we al zagen, niet in te nemen viel, hoefden de Romeinen niet in paniek te raken en ze wachtten geduldig de capitulatie van Capua af.
Alleen in Spanje verliep de oorlog in Karthaags voordeel doordat de inheemse stammen zich afwendden van Rome en partij kozen voor hun oude meesters. Daardoor konden de Karthagers de legioenen terugdringen naar Catalonië. Al met al was de oorlog enigszins in balans gekomen en was alles nog mogelijk.
© 2024 Karthago
Thema gemaakt door Anders Noren — Boven ↑