Hannibal in de Alpen | De vergeten oorlog
Een Punische grafsteen
Dit is een votiefstèle uit de derde eeuw v.Chr., gevonden in Lilybaion, het huidige Marsala op het westelijkste puntje van Sicilië, en momenteel te zien in het Museo archeologico Antonio Salinas in Palermo.
Hanno, zoon van Adoniba’al, kleinzoon van Gerashtart, achterkleinzoon van Adoniba’al, wijdde dit aan Ba’al Hammon, omdat de god zijn stem heeft gehoord. Zegen hem.
De stadsmuur van Palermo
Je gaat niet naar Palermo om de Punische ruïnes. Niemand gaat naar Palermo om de Punische resten. Je gaat naar Palermo voor marionetten, middeleeuwse kerken, Normandische mozaïeken, barokke fonteinen, het archeologisch museum, het Teatro Massimo, de Zisa, de kathedraal en de markten. Maar er zijn nog volop resten van de Punische stad.
Wie het Normandische Paleis (tevens het parlement van Sicilië) bezoekt om de Capella Palatina te bekijken, loopt erlangs. Niet heel opvallend of speciaal, maar toch: het is er.
Meer hierover in mijn boek over de Eerste Punische Oorlog, De vergeten oorlog. U bestelt het hier.
Messina
Dit is het Sarajavo van de Eerste Punische Oorlog: Messina. Aan de overkant ziet u de teen van Italië, vooraan de haven.
De stad was bezet door piraten, sommigen vroegen hulp in Karthago, anderen in Rome. Daardoor kwamen de twee grootmachten tegenover elkaar te staan. De militaire commandanten ter plekken begrepen als eersten dat een conflict om deze havenstad niet lokaal kon blijven en probeerden te de-escaleren, maar helaas deden ze dat niet gelijktijdig.
Attisch-Chalcidische helm (Museo archeologico Antonio Salinas, Palermo)
Hoewel mijn boek De vergeten oorlog krijgsgeschiedenis is, ben ik niet zo geïnteresseerd in de tactische details. Daarover schrijven, wordt al snel een soort geweldsporno. Echt belangrijk is het ook niet. Het draait bij een conflict om de uitkomst en ook om de oorzaken en de gevolgen. Zelf ben ik geboeid door de kenbaarheid van het verleden, dus ik ga een discussie over deze of gene bron niet uit de weg. Maar om eerlijk te zijn: de fascinatie die sommigen hebben voor wapens, voor tactiek en voor de praktijk van het bloedvergieten, daar kan ik niks mee.
Ik kan dus weinig meer zeggen over bovenstaande helm dan dat ‘ie te zien is in het Museo archeologico “Antonio Salinas” in Palermo, waar ik lang geleden één keer ben geweest. Bij latere bezoeken was het museum in verbouwing, al begrijp ik dat het inmiddels is heropend. Als ik toch weer eens naar Sicilië zou kunnen…
De Punische resten bij Marsala
Even een stukje over muren. Want waarom zou je ook niet over muren schrijven? Zoals die hierboven, die in Marsala is te zien, vlakbij het archeologisch museum. De bouwwijze van de muur links staat bekend als opus Africanum, “Afrikaans werk”, en ik heb niet kunnen achterhalen of dat Romeins Latijn is. Het kan ook Neo-Latijn zijn, dat in de Oudheid nog niet deze betekenis had, zoals lorica segmentata en terra sigillata.
Hoe dat ook zij, de techniek komt erop neer dat de bouwers een frame maakten door vierkante stenen pilaren op te richten en daarna de vlakken tussen die pilaren vulden met puin, stenen en mortel. In feite een soort vakwerk maar dan van steen. In woonhuizen kon leem of stucwerk de eigenlijke muur aan het zicht onttrekken.
Het zogenaamde Graf van Theron in Agrigento
Een deel van de Punische stadsmuur van Palermo is te zien onder het Normandisch paleis, en er zijn ook Punische voorwerpen in het Museo archeologico Antonio Salinas. Wie echter werkelijk iets van de Punische cultuur wil zien, moet naar het eilandje Motya, gelegen in de lagune ten noorden van Marsala en per boot bereikbaar. Te zien zijn onder andere een stadsmuur, een necropool, een tofet, woonhuizen, een waterheiligdom en een museum.
Even verderop is in Marsala het Museo archeologico Baglio Anselmi met vondsten uit Lilybaion, waaronder een scheepswrak. Selinous is interessant omdat de Punische nederzetting is gesticht nadat de Karthagers een Griekse stad hadden verwoest. Rond de oude Griekse tempels C en D vindt u Punische huizen, die duidelijk niet het stratenpatroon volgen van de eerdere stad.
Athanasius Kircher legt uit waarom het niet lukt
Tijdens de Tweede Punische Oorlog liep de Siciliaanse havenstad Syracuse, tot dan een Romeinse bondgenoot, over naar Hannibal. De Romeinen lieten dat niet op zich zitten en sloegen in 213 het beleg op voor de afvallige stad, waarbij hun gevaarlijkste tegenstander de slimme ingenieur Archimedes (287-212) was, die allerlei nieuwe wapens ontwikkelde. Eén daarvan zou een brandspiegel zijn geweest waarmee hij vuur kon ontsteken aan boord van de Romeinse schepen. Het is een van de beroemdste gebeurtenissen uit de Oudheid; de reconstructie in Cabiria, een van ’s werelds eerste speelfilms (1914), is onvergetelijk.
De makers van het tv-programma MythBusters hebben al eens aangetoond dat het alleen mogelijk is een doel op deze wijze in brand te steken als het niet beweegt. Ze waren niet de eersten. In 1648 kwam de geleerde Athanasius Kircher tot soortgelijke conclusies. Hij wist met spiegels weliswaar een vlam te ontsteken op zo’n vijfentwintig meter afstand, maar begreep dat het wapen te onpraktisch om te kunnen functioneren. (Een werkende brandspiegel zou groter hebben moeten zijn dan de grootste telescoopspiegel die ooit is geslepen.) En dan hebben we het er nog niet over gehad dat de Romeinse schepen minutenlang stil zouden moeten blijven liggen in een zee zonder deining, terwijl de bemanning merkte dat ze – letterlijk – onder vuur werd genomen. De Romeinen mogen dan niet bekend hebben gestaan om hun capaciteiten als zeelieden, ze waren niet dom.
De stadsmuren van Syracuse
De bovenstaande indrukwekkende muren zijn die van fort Euryalus, helemaal in het westen van het plateau dat zich uitstrekt boven Syracuse. Het fort was ontworpen door Archimedes, die ook allerlei belegeringsmachines heeft ontworpen om zijn stad tijdens de Tweede Punische Oorlog te verdedigen.
De ram van een Punisch Oorlogsschip (Archeologisch Museum, Marsala)
Op Facebook noem ik zo nu en dan, bij wijze van running gag, wel eens een wetenschapsnieuwtje “de wauw van de week”. Deze week heb ik er maar eens een van eigen terrein gehaald: de hierboven afgebeelde scheepsram. Aan de bovenkant is een inscriptie te lezen waaruit blijkt dat het voorwerp is gemaakt in Karthago.
Het voorwerp is opgedoken bij de Egadische Eilanden ten westen van Sicilië, waar de Romeinen in 241 v.Chr. een zeeslag uitvochten met de Karthagers. Beide partijen waren oorlogsmoe: de Eerste Punische Oorlog duurde al drieëntwintig jaar. (Het was het langste en grootste gewapende conflict uit de Oudheid.) Het is zeer aannemelijk dat deze ram bij die gelegenheid is beland op de zeebodem: een stille getuige van de Romeinse overwinning, de Romeinse verovering van Sicilië én het begin van Romes wereldheerschappij.
© 2024 Karthago
Thema gemaakt door Anders Noren — Boven ↑