Ik heb de corona-impasse van afgelopen jaar benut om twee boeken te schrijven. Het ene heet Hannibal in de Alpen en legt uit waarom we zo weinig weten kunnen over ’s mans veelbesproken tocht naar Italië. Het gaat ook over wetenschappers die denken dat bronkritiek niet zo nodig is. Dit boek verscheen in januari.
Rome versus Karthago
Het andere boek heet De vergeten oorlog en verschijnt volgende week. Ik hoop dat de titel, die inderdaad rijp is voor het Meldpunt Clichéoverlast, u niet afschrikt, want het verhaal van de Eerste Punische Oorlog is interessant genoeg. Twee totaal verschillende mogendheden, de zeemacht Karthago en de landmacht Rome, stonden tegenover elkaar. De inzet: Sicilië.
Het conflict duurde van 264 tot en met 241 v.Chr. en was, met een woord van de geschiedschrijver Polybios, “de langste, intensiefste en grootste oorlog uit de geschiedenis”. Het waren vierentwintig jaren waarin de Romeinen leerden hoe ze een zeeoorlog moesten voeren en enorme verliezen moesten aanvaarden. In verschillende stormen verspeelden ze kolossale vloten met hun bemanningen; de weinige cijfers die we hebben suggereren een demografische catastrofe.
Rome won de uitputtingsoorlog. Het wist wat het wilde, wist hoe dat viel te bereiken en was bereid de humanitaire prijs te betalen. Omgekeerd verloor Karthago omdat het tussen twee vuren zat: oorlog op Sicilië, oorlog in Numidië. In De vergeten oorlog citeer ik een bron over deze Numidische oorlog die ik niet geciteerd zag in de laatste wetenschappelijke monografie over de Eerste Punische Oorlog – misschien een bescheiden primeurtje.
De gevolgen
De consequenties van de Eerste Punische Oorlog waren vérstrekkend. Om te beginnen kregen de Karthagers te maken met wat eufemistisch de Huurlingenoorlog heet, maar feitelijk een totale, gewelddadige anarchie was. Rome profiteerde ervan door zich, naast Sicilië, aan Corsica en het metaalrijke Sardinië te helpen. Voor de enorme humanitaire prijs moest meer dan één eiland worden verworven. Deze annexatie schiep blijvende ressentimenten aan Karthaagse zijde, die zich uiteindelijk zouden vertalen in de Tweede Punische Oorlog. Een ander gevolg was het begin van de eenwording van Italië. Tienduizenden mannen hadden elkaar op Sicilië leren kennen, bevelen in het Latijn ontvangen, gediend op de vloot.
Het langst-durende gevolg was de opkomst van Numidië als concurrent voor Karthago. De staat werd zo machtig dat Rome in 149 gedwongen was Karthago in te nemen vóórdat de Numidiërs het deden en er een nieuwe supermacht zou ontstaan aan de andere zijde van de Middellandse Zee. Zo bezien was de ondergang van Karthago in 146 het laatste, indirecte gevolg van de eerste van de drie Punische Oorlogen.
De vergeten oorlog
De langste, intensiefste en grootste oorlog uit de oude geschiedenis was dus een belangrijke gebeurtenis. Toch is het conflict bij mijn weten nooit in het Nederlands beschreven. Dat is logisch, want de Tweede Punische Oorlog is beter gedocumenteerd en het verhaal van Hannibal die per olifant over de Alpen trekt spreekt natuurlijk tot de verbeelding. De Eerste Punische Oorlog is daardoor enigszins in vergetelheid geraakt. Vandaar de titel – inderdaad een cliché, maar toch ook wel een beetje terecht.
De boekpresentatie is aanstaande dinsdag in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en u bent bij dezen uitgenodigd. Is het niet in levenden lijve, dan toch via een livestream. U vindt hier meer informatie. Het boek bestellen kan daar en bij elke lokale boekhandel.
