Artaxata (op de heuvels)

[Dit is het laatste van vier stukjes over het leven van de Karthaagse veldheer Hannibal. Het eerste was hier.]

De economie van Karthago was geruïneerd en in 196 v.Chr. koos de volksvergadering Hannibal tot suffeet. Hij reorganiseerde de staatsinkomsten en nam maatregelen om de landbouw en de handel te stimuleren. Er gingen echter geruchten dat hij van plan was een bondgenootschap aan te gaan met het Seleukidische Rijk, om samen Rome voor de tweede keer in Italië aan te vallen – als koning Antiochos III de Grote hem maar een leger wilde geven. Het is onbekend of deze beschuldiging op waarheid berustte, maar toen de Romeinen een onderzoekscommissie stuurden, vluchtte Hannibal naar Antiochië, de hoofdstad van het Seleukidische rijk. Hij was minder dan een jaar aan de macht geweest. Zijn huis werd verwoest.

In deze jaren hadden zowel Rome als de Seleukidische koning belangstelling voor Griekenland en Macedonië. Rome versloeg koning Filippos in de Tweede Macedonische Oorlog (200-197) en riep toen onverwacht zijn troepen terug om Griekenland onbeschermd te laten voor een Seleukidische invasie. Antiochos trapte in de val en liet zich naar Griekenland lokken (192), waar Rome het voordeel had van de korte aanvoerlijnen en vertrouwdheid met het terrein. In deze Syrische Oorlog adviseerde Hannibal koning Antiochos om Italië binnen te vallen en het valt makkelijk te raden wie de bevelhebber van dat expeditieleger had moeten worden. In plaats daarvan kreeg Hannibal een ondergeschikt vlootcommando. In een zeeslag ter hoogte van Side werd hij verslagen door Romes bondgenoot Rhodos (190).

De Romeinen brachten de Seleukiden, die ze eerst uit Griekenland hadden verjaagd, een vernietigende nederlaag toe bij Magnesia, waarop koning Antiochos moest aanvaarden dat wat nu Turkije is, zou worden toegevoegd aan het kleine koninkrijk Pergamon, een Romeinse bondgenoot. De Seleukidische gouverneur van Armenië, Artaxias, concludeerde dat het tijd was geworden zijn onafhankelijkheid op te eisen. Hij werd ook de volgende gastheer van Hannibal, want Rome eiste zijn uitlevering en koning Antiochos kon zijn admiraal niet beschermen. Eenmaal in Armenië adviseerde Hannibal koning Artaxias bij de bouw van zijn nieuwe hoofdstad, Artaxata, niet ver van het huidige Yerevan.

Dit was het einde van zijn omzwervingen nog niet. Later moest Hannibal opnieuw vluchten en vond hij onderdak aan het hof van koning Prusias I de Lamme van Bithynië, die hij hielp in zijn oorlog tegen de Pergameense koning Eumenes II Soter. Als admiraal vierde de Karthager zijn laatste overwinning (184). Rome greep echter in ten gunste van Pergamon, eiste opnieuw Hannibals uitlevering en toen Prusias daartoe bereid was, maakte Hannibal met gif een einde aan zijn leven (winter 183/182).

De plaats waar dit gebeurde, Libyssa, werd door latere generaties in ere gehouden. Onder de bezoekers waren ook Romeinen. Het monument dat keizer Septimius Severus (r. 193-211) liet oprichten, stond er in de elfde eeuw nog.

***

Tot slot: wat maakte het uit? De Mediterrane wereld van de derde en tweede eeuw was op weg naar iets dat we eenheid zouden kunnen noemen. Door toenemende handel was een vroeg soort globaliseringsproces gaande. Het ontstaan van één groot Mediterraan rijk was eigenlijk onvermijdelijk, en de inzet van de Punische oorlogen was of dit een Romeins of een Karthaags gezicht zou krijgen. Rome won. De Romeinse macht zou gedurende bijna zes eeuwen niet serieus meer worden bedreigd.

[Uiteraard is dit stukje reclame voor mijn boek Hannibal in de Alpen,  dat u hier kunt bestellen.]