Standbeeld van een magistraat (“suffeet”) uit Lepcis Magna (Nationaal Museum, Tripoli)
Zoveel is zeker: de Feniciërs hebben, komend vanuit wat nu Libanon is, een aantal nieuwe steden gesticht. Kition op Cyprus; Palermo en Marsala op Sicilië; nederzettingen op Malta, Gozo en Sardinië; Lepcis, Oea en Sabratha in Libië; Karthago en Utica in wat nu Tunesië heet; steden langs de Algerijnse en Marokkaanse kust; Malaga en Cadiz in Andalusië.
Het bewijs is voor een groot deel archeologisch maar ook teksten spelen een rol, terwijl sommige kolonies pure speculatie zijn, gebaseerd op namen. Kart Hadašt betekent “Nieuwe Stad” en dat is dus Karthago, en wellicht herkennen we het eerste element ook in de stadsnaam Cordoba, maar dat dit een Fenicische stadstichting is, is niet bewezen. Er zijn daar weliswaar Fenicische vondsten gedaan maar die kunnen duiden op zowel kolonisatie als handel. Dat “Marseille” is afgeleid van Marsa’il ofwel “haven van god” is nog minder zeker. Ik geloof wel in Cordoba, zij het met een voorbehoud, en niet in Marseille.
De vraag is wat de Feniciërs naar het westen dreef. Richard Miles oppert in zijn boek over Karthago – ik besprak het hier – dat de Assyrische expansie de Fenicische steden bedreigde, zodat vluchtelingen naar het westen trokken. Later, toen Fenicië eenmaal door de Assyriërs (en nog later door de Babyloniërs) was onderworpen, zouden de koloniën aan hun moederland de middelen hebben geleverd waarmee het zijn tribuut kon betalen.
Dit is problematisch. We hebben inmiddels namelijk koolstofdateringen uit de oudste lagen van de Andalusische kolonies en die spreken de chronologie tegen. De expansie was al begonnen in de negende eeuw, voordat de Assyriërs werkelijk ten tonele kwamen. Er is nog een bezwaar. De economie van steden als Tyrus, een belangrijke kolonisator, leed niet noemenswaardig onder de Assyrische expansie. De stad was na 600 v.Chr., toen Assyrië al ten onder was gegaan, nog altijd voldoende machtig om de Babyloniërs jarenlang te weerstaan. Je kunt moeilijk volhouden dat de Assyriërs de Feniciërs het vel over de oren hebben gehaald en de bewoners van de havensteden op de vlucht joegen.
Waren het dan interne prikkels die de Feniciërs deden besluiten naar het westen te gaan? Dat is zeker mogelijk want het staat vast dat de steden in de tiende en negende eeuw groeiden en agrarische producten moeten zijn gaan importeren. Dit geldt des te meer omdat – zo blijkt uit pollenonderzoek – de winterregens het in die tijd weleens lieten afweten. Dit kan de Feniciërs hebben doen besluiten hun levensmiddelen te importeren, eerst vanaf Cyprus en later van nog verder. Later kwam daar de vraag naar de grondstoffen voor gespecialiseerde artikelen bij.
Maar goed, dit is welbeschouwd speculatie. Zie ik het goed, dan weten we alleen dat de kolonisatie rond 900 v.Chr. al op gang was gekomen, dat in de negende eeuw Andalusië was bereikt, dat het eerste Assyrische tribuut rond 870 moet worden geplaatst (wat bewijst dat Fenicië toen rijk genoeg was om af te persen) en dat de tribuutheffing niet zó zwaar was dat ze mensen naar het westen kan hebben gejaagd. Fenicië bleef bloeien.
