De Punische resten bij Marsala
Even een stukje over muren. Want waarom zou je ook niet over muren schrijven? Zoals die hierboven, die in Marsala is te zien, vlakbij het archeologisch museum. De bouwwijze van de muur links staat bekend als opus Africanum, “Afrikaans werk”, en ik heb niet kunnen achterhalen of dat Romeins Latijn is. Het kan ook Neo-Latijn zijn, dat in de Oudheid nog niet deze betekenis had, zoals lorica segmentata en terra sigillata.
Stenen vakwerk
Hoe dat ook zij, de techniek komt erop neer dat de bouwers een frame maakten door vierkante stenen pilaren op te richten en daarna de vlakken tussen die pilaren vulden met puin, stenen en mortel. In feite een soort vakwerk maar dan van steen. In woonhuizen kon leem of stucwerk de eigenlijke muur aan het zicht onttrekken.
Het voordeel van deze methode is dat de muur feitelijk bestaat uit goedkoop materiaal maar desondanks vrij sterk is. Er is wel enige variatie. In Motya en in Kerkouane, Fenicische nederzettingen, zag ik muren die met puin waren gevuld, terwijl in Romeins Tunesië en Marsala vaker regelmatige stenen werden gebruikt.
Verspreiding
Bouwhistorici vermoeden dat Opus Africanum is ontstaan in Fenicië, maar omdat in Libanon geen Fenicische huizen zijn opgegraven – er liggen immers moderne steden bovenop – is dat niet helemaal zeker. De techniek was al vanaf de zevende eeuw v.Chr. in gebruik in Etrurië, wat erg vroeg is en suggereert dat men daar zelf op het idee is gekomen, al kan het natuurlijk ook zijn overgenomen van de eerste Fenicische kolonisten op Corsica of Sardinië.
De bouwtechniek kwam veel voor in de Maghreb – daarom de naam – en illustreert dat mensen die door de Romeinen waren onderwerpen zich aan de nieuwe omstandigheden aanpasten als dat hun uitkwam. Er was in de provincies Africa Proconsularis en Numidia geen reden met baksteen te gaan bouwen omdat men iets beters had, net zoals de bewoners van Galilea geen Romeins aardewerk gebruikten maar vasthielden aan hun eigen aardewerk. Men maakte zelf wel uit op welke gebieden men romaniseerde.
***
Het boek Hannibal in de Alpen is hier te bestellen. Het boek De vergeten oorlog verschijnt in maart, en u kunt het daar bestellen. De presentatie van Hannibal in de Alpen is op woensdagmiddag 19 januari van 15:00-16:00 uur. Meekijken kan hier.
