Een Romeinse soldaat in actie (monument van Aemilius Paullus, Delfi)
Terwijl de Romeinen en Karthagers de Eerste en Tweede Punische Oorlog uitvochten, streden in het oostelijk Middellandse-Zee-bekken de Ptolemaiën en Seleukiden om het bezit van Koile Syrië, ruwweg Libanon en Israël. Volgens een verdrag had dat gebied Seleukidisch moeten zijn maar het was in feite Ptolemaïsch. Er was een Karische Oorlog, er was een Eerste Syrische Oorlog, de Tweede Syrische Oorlog ging ergens anders over, in de Derde Syrische Oorlog ofwel Laodikese Oorlog bereikten het Ptolemaïsche leger zelfs Babylon, in de Vierde Syrische Oorlog verhingen de Seleukiden de bordjes, maar het was pas in de Vijfde Syrische Oorlog dat ze het hele gebied in handen kregen, waarna de Zesde Syrische Oorlog een preventieve Seleukidische aanval op Egypte zelf was. Het is waanzinnig interessant, al is het laatste boek dat erover is verschenen, een schoolvoorbeeld van falende peer review.
Wat deze oorlogen gemeen hebben is dat het conflict oplaait als in een van de twee landen een nieuwe koning aantreedt, dat het komt tot gevechten en dat na een of twee grote veldslagen een compromisvrede wordt getekend, waaraan beide koningen zich vervolgens ook houden, tot weer een van de ondertekenaars overlijdt. Iets dergelijks lijkt ook elders het geval te zijn geweest: Macedonië vocht nog weleens met de Griekse stadstaten en dan was één veldslag vaak beslissend en kwam het tot een compromisvrede.
Hannibals compromisvrede
Ik heb bedacht dat dit ook was waarop Hannibal aanstuurde. Sterker nog, we hebben daar aanwijzingen voor. Wat hij wilde bereiken, kunnen we afleiden uit zijn gedrag en een verdrag. Zijn gedrag: Hannibal liet Romeinse krijgsgevangenen niet vrij maar de Romeinse bondgenoten wel. Hij wilde verdeeldheid zaaien. Het verdrag: dat tekende hij na de slag bij Cannae met de koning van Macedonië, Filippos V. Uit beide blijkt dat Hannibal de ambitie had Rome tegen zijn bondgenoten op te zetten en, als zijn vijand eenmaal was vernederd en betrekkelijk machteloos geworden, de oorlog te beëindigen. Een compromisvrede. Hannibal meende dat veldslagen als die bij de Trebia, het Trasimeense Meer en Cannae het middel daartoe waren. Hij had niet begrepen dat het zo niet werkte.
Eén factor was dat Rome en zijn bondgenoten goede banden hadden. Zeker, er waren bondgenoten die van partij wisselden. Dat was ook gebeurd toen een andere tactisch slimme veroveraar naar Italië was gekomen, namelijk Pyrrhos van Epirus. Maar de kern van het Romeinse bondgenootschap bleef in de Tweede Punische Oorlog even loyaal als in de oorlog tegen de Epiroot.
Romes vrede
Veel belangrijker was dat Rome een andere visie had op vrede. Een vrede was pas mogelijk als Rome zijn doelen had bereikt. Geen compromisvrede maar een vrede op Romeinse voorwaarden. Pyrrhos’ onderhandelaar kreeg van de verslagen Romeinen te horen dat over vrede pas te praten viel als de koning weg was uit Italië. We zien Romes visie op oorlog en vrede nog duidelijker in de Eerste Punische Oorlog.
Na de eerste successen – Rome had in Messina voet aan de grond gekregen en een verdrag afgedwongen met Syracuse – wilde de Senaat minder troepen sturen omdat men meende dat de oorlog ten einde liep. Juist toen stuurde Karthago meer troepen en escaleerde het conflict. Vanaf dat moment wist Rome dat de overwinning pas bereikt was als Sicilië in zijn geheel Romeins zou zijn.
Rome wist wat het wilde, wist hoe dat viel te bereiken en wist welke middelen nodig waren. Wat het wilde was, zoals gezegd, een vrede op eigen voorwaarden. Daartoe namen de Romeinen voortdurend het initiatief en veroverde Rome stad na stad, terwijl de Karthagers eigenlijk volstonden met reageren. Rome had een strategie. en Karthago niet En Rome had de middelen. Of beter: het had de mensen. Die offerde het rücksichtslos op. Het bemande steeds weer nieuwe vloten, rustte steeds weer nieuwe legers uit en ging doelgericht verder. Karthago zwalkte niet alleen, het was gebonden door een oorlog in Numidië en had de middelen niet.
Hannibal had één les geleerd: neem het zelf het initiatief. Hij had niet begrepen dat Rome en zijn bondgenoten niet tegen elkaar uit te spelen waren. En vooral had hij niet begrepen dat Rome niet gediend was van compromisvredes.
